دسته بندی : ویژه / ویژه ها / پژوهش / گزارش / مذهبی نسخه قابل چاپ تاریخ : 14 مهر 1398 , 22:48 - شناسه خبر : 691 -
هفتم ماه صفر ولادت امام کاظم (ع) یا شهادت امام حسن مجتبی(ع)؟
در بين اين دو به کدام یک بايد ملتزم شد؟ برپايی مراسم سوگواری يا مراسم جشن و سرور؟!
الف: قول صحیح در روز ولادت امام کاظم(ع) کدام است؟بر اساس روایات معتبر و قول صحیح، ولادت امام هفتم(ع) در اواخر ماه ذیحجه (بیستم ماه) است، البته در بعض تقویم ها، هفتم ماه صفر بنابر قولی به عنوان روز تولد امام موسی کاظم(ع) نیز ذکر شده است. طبق نظر فقها و مراجع عظام چون ماه صفر، ماه حزن و اندوه اهل بیت(ع) و مصادف با اسارت اهل بیت (ع)، در دهه اول صفر در شهر شام است، شایسته جشن و سرور نیست. البته دو_سه سالی است که در تقویم رسمی، هفتم ماه صفر را شهادت امام حسن مجتبی (ع) و بیستم ماه ذی‌الحجه را ولادت امام کاظم (ع) لحاظ نموده اند...
ب: قول صحیح در روز شهادت امام حسن مجتبی (ع) کدام است؟
در باب شهادت امام مجتبی(ص) در ماه صفر، بین علما اختلافی وجود ندارد. ولی برای روز شهادت امام مجتبی(ع) از جانب عالمان دین چهار صورت ذکر شده است.
1. وقوع شهادت در ماه صفر به نحو غیر معین و عدم تعیین روز.
1/1. شیخ مفید. در کتاب (الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج۲، ص، ۱۵) عبارت: «مَضَى (ع) لِسَبِیلِهِ فِی صَفَرٍ سَنَةَ خَمْسِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ لَهُ یَوْمَئِذٍ ثَمَانٌ وَ أَرْبَعُونَ سَنَة.»
2/1. شیخ طوسی در کتاب (تهذیب الأحکام ، ج۶، ص: ۳۹ ) عبارت: «... وَ قُبِضَ بِالْمَدِینَةِ مَسْمُوماً فِی صَفَرٍ سَنَةَ تِسْعٍ وَ أَرْبَعِینَ مِنَ الْهِجْرَة.»
2.وقوع شهادت در روز آخر ماه صفر.
قائل این قول فقط مرحوم کلینی است، لیکن عالمان دین با تمام عظمتی که شیخ کلینی(ره) دارد، از قول ایشان تبعیت نکرده اند. (الکافی، ج۱، ص، 461)عبارت: «... وَ رُوِیَ أَنَّهُ وُلِدَ فِی سَنَةِ ثَلَاثٍ وَ مَضَى ع فِی شَهْرِ صَفَرٍ فِی آخِرِهِ مِنْ سَنَةِ تِسْعٍ وَ أَرْبَعِینَ...»
3.وقوع شهادت در روز ۲۸ صفر.
3/1. اولین قائل؛ شیخ مفید در کتاب (مسار الشیعة، ص: ۴۷) است. البته در کتاب الارشاد فقط به ذکر ماه صفر بسنده کرده است. عبارت مسار الشیعة: «و للیلتین بقیتا منه سنة ۱۱ إحدى عشرة من الهجرة کانت وفاة سیدنا رسول الله ص. و فی مثله سنة ۵۰ خمسین من الهجرة کانت وفاة سیدنا أبی محمد الحسن بن علی بن أبی طالب (ع).»
3/2. دومین قائل؛ طبرسی در کتاب (تاج الموالید: ص۸۲) عبارت: «مضى (ع) للیلتین بقیتا من صفر سنة خمسین من الهجرة. » و همچنین طبرسی در کتاب (اعلام الوری: ج۱ ص۴۰۳) عبارت:«... و مضى إلى رحمة اللّه تعالى للیلتین بقیتا من صفر سنة خمسین من الهجرة.»
3/3. سومین قائل؛ ابن شهر آشوب (مناقب شهر آشوب: ج۴ ص۲۹. ) عبارت: «...وَ مَضَى لِلَیْلَتَیْنِ بَقِیَتَا مِنْ صَفَرٍ سَنَةَ خَمْسِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ- وَ قِیلَ سَنَةَ تِسْعٍ وَ أَرْبَعِینَ.»
4.وقوع شهادت در روز هفتم صفر. قول مشهورتر بین علمای سلف، مراجع و حوزه‌های علمیه، که در لسان روایات به روز دقیق شهادت امام (ع) اشاره شده و البته هم تعداد قائلین این قول، از قائلین اقوال دیگر بیشتر است و هم از زمان امام کاظم (ع) رواج داشته است.
4/1. روایت قاسم بن ابراهیم در کتاب (در تثبيت الامامة، ص ۶۹) عبارت: «... وفاته: توفی فی السابع من شهر صفر سنة خمسین من الهجرة.»
4/2. شهید اول در کتاب (دروس، ج۲، ص۷ ) عبارت: «... و قبض بها مسموما یوم الخمیس سابع صفر سنة تسع و اربعین من الهجرة.»
4/3. ابراهیم بن علی عاملی کَفعَمی در کتاب (مصباح، ص۵۰۹) عبارت: «...و توفی یوم الخمیس سابع شهر صفر سنة خمسین من الهجرة.»
4/4. علامه شیخ حسین والد مکرم شیخ بهایی در کتاب (وصول الاخبار الی اصول الاخبار، ص42) عبارت: «...مسموما فی المدینة یوم الخمیس سابع شهر صفر سنة تسع او ثمان و اربعین و قیل سنة خمسین من الهجره عن سبع و اربعین سنة.»
4/5. شیخ بهایی در کتاب (توضیح المقاصد ص6). می نویسد: شهادت امام حسن روز پنج شنبه هفتم صفر است.
4/6. علامه مجلسی، در کتاب (بحارالانوار، ج۴۴ ص 134)
4/7. شیخ عبدالله بحرانی در کتاب (عوالم العلوم و المعارف ، ج۱۶ ص۲۷۷)
4/8. شیخ محمد حسن نجفی در کتاب (جواهر جواهر الکلام: ج۲۰ باب استحباب زیارة المجتبی)
4/9. شیخ جعفر کاشف الغطاء در کتاب (کشف الغطاء، ج۱ باب فی اصول العقائد)
4/10. سید علی اصغر الجابقلی بروجردی (طرائف المقال فی معرقة طبقات الرجال: ص۲۱۹ (
4/11. شیخ عباس قمی (الانوار البهیة ص۸۵ و 89)
و برخی ديگر از اعاظم فقها.
...............................................................
طبق کاوش تاریخی، بررسی اقوال، مطالعات و تحقیقات جامع مراجع عظام و بزرگان و بر اساس بسیاری از منابع معتبر، قول معتبر در شهادت امام حسن مجتبی(ع)، قول چهارم یعنی هفتم ماه صفر است و آنرا به عنوان روز شهادت این امام همام، روز عزا و تعزیه می دانند. این روز در میان تمام شیعیان دنیا (اروپایی، آسیایی، حاشیه خلیج فارس و...) و در شهر قم به عنوان روز شهادت امام حسن مجتبی (ع) است و علمای شیعه سالهاست که به این موضوع اهتمام ویژه ای داشته و دارند. ما هم در سایر شهرهای ایران اسلامی باید با سایر شیعیان هماهنگ شویم تا هیچ یک از دو مناسبت «هفتم و بیست و هشتم ماه صفر» تحت الشعاع دیگری قرار نگیرد و با ترتیب مجالس سوگواری، مجال کافی برای پرداختن به مصائب و فضائل رسول اکرم(ص) و امام حسن مجتبی (ع) فراهم شود.
حوزه هزار ساله و با قدمت نجف، علمای سلف و شیعیان از دیرباز در هفتمین روز از ماه صفر در کلیه بلاد شیعه برای شهادت امام مجتبی(ع) عزاداری می کردند. این معنا از گذشته تا امروز سیره علمی و سنت عملی عالمان دین بوده و همواره به این موضوع ملتزم بوده اند.
حاج شیخ عبدالکریم حائری با تاسیس حوزه علمیه قم، پیرو همین سیره و سنت؛ دستور به اقامه مجلس عزا، تعطیلی حوزه علمیه قم و بازار می دادند و بطور رسمی روز هفتم ماه صفر را روز شهادت امام حسن مجتبی (ع) اعلام نمود و این سنت و سیره بزرگانی همچون آیات عظام بروجردی و گلپایگانی بوده است. پیرو همین سنت دیرینه، اکنون در دفاتر کلیه مراجع عظام تقلید در شهر مقدس قم مجلس عزاداری برپا می شود، بازار و دروس حوزه تعطیل و دسته های عزاداری در خیابان های شهر قم به حرکت در می آیند. بنابراین روز هفتم ماه صفر بنابر قول صحیح، مشهور و قویتر و بر اساس اجماع اکثر علما و مراجع تقلید شهادت امام مجتبی (ع) است و بنابر نقلی ولادت امام کاظم (ع) است.
در این خصوص، نامه آیت الله سبحانی که در زمینه مباحث تاریخی صاحب نظر و تبحر خاص دارد؛ به رئیس وقت رسانه ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص چگونگی عملکرد رسانه ملی در این روز، همچنین سخن بعض دیگر مراجع تقلید را در این باره مرور می کنیم:
.........................................................
نامه آیت الله سبحانی به رئیس وقت رسانه ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی:
روز هفتم ماه صفر طبق برخی روایات میلاد امام کاظم (ع) و طبق برخی روایات شهادت امام مجتبی (ع) است و انسان در این روز از یک نظر می خندد و از یک نظر می گرید؛ ولی باید حزن و اندوه را بر سرور و شادی مقدم داشت به جهات زیر؛
۱- ماه محرم و صفر ماه حزن و اندوه است و این ایجاب می کند که در طی این مدت آثار شادی در رسانه ها نباشد.
۲- مردم عراق و مراجع آنجا، روز هفتم صفر را روز شهادت امام مجتبی (ع) تلقی می کنند و ارتباط بین این دو کشور از نظر فرهنگی و دینی ایجاب می کند که رسانه ها هماهنگ باشند.
۳ - از زمان مرحوم آیت آلله حاج شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم، روز هفتم صفر به عنوان روز شهادت امام مجتبی (ع) تلقی شده است، بازار قم تعطیل و در خانه آقایان مراجع، مجلس روضه برقرار است.
این جهات ایجاب می کند که شما هم روش را بر همین اساس قرار دهید ولی در عین حال از گفتن مناقب امام کاظم(ع) نیز خودداری نشود تا به گونه ای جمع بین الحقین گردد.
..........................................................
فتاوی برخی از مراجع عظام تقلید درباره تکلیف مؤمنین در روز هفتم ماه صفر، مبنی بر برپایی مجالس عزا یا جشن و سرور:
آیت‌الله شبیری زنجانی : عزاداری روز هفتم ماه صفر به عنوان سوگواری سبط (علیه السلام) و تعطیل بازار که سنت شیعیان بوده از شعائر دینی است که باید محفوظ بماند و با ذکر مناقب امام هفتم (علیه السلام) منافات ندارد. (اول صفر 1430)
آیت‌الله فاضل لنکرانی : در این که باید یک روز اختصاص به حضرت امام مجتبی علیه السلام داشته باشد، تردیدی نیست و با توجه به اینکه روز 28 صفر روز رحلت خاتم الانبیا (صلی الله علیه و آله) هم هست و بدین لحاظ شهادت سبط اکبر علیه السلام تحت الشعاع قرار می گیرد، لذا خوب است که روز هفتم صفر را به این عنوان اختصاص دهند که (( مشهور )) هم همین است. (24/12/83)
آیت‌الله میرزا جوادآقای تبریزی : محرم و صفر ماه‌های حزن بر سیدالشهداء و خاندان اهل بیت علیهم السلام می‌باشد و باید به مجالس عزاداری روضه خوانی بگذرد، والله العالم.
آیت‌الله وحید خراسانی : به آنچه فقیه محقق، مؤسس حوزه علمیه فرموده‌اند، باید عمل شود. (29 محرم الحرام 1430)
آیت‌الله سیستانی : بزرگداشت شهادت سبط اکبر امام حسن مجتبی علیه السلام و ترتیب مجالسی برای آن حضرت و ذکر مصائب و یادآوری مناقب آن امام از مصادیق تعظیم شعائر است؛ «و من یعظم شعائرالله فانها من تقوی القلوب.»
آیت‌الله سید عزالدین حسینی زنجانی : ترک شادی و سرور در روز میلاد حضرت امام موسی بن جعفر(ع) ـ بر فرض صحت روایت- به احترام روز شهادت حضرت امام حسن مجتبی(ع) یا به احترام ایام عزای حسینی اشکالی ندارد؛ چرا که بدل دارد و مؤمنین می‌توانند در روز دیگری مجلس سرور و شادی بر پا کنند و بهتر این است که در این ایام و در روز هفتم صفر مجلس سرور بر پا نشود؛ اما در مدح فضائل حضرت امام موسی بن جعفر(ع) اشعاری قرائت شود و وعاظ محترم سخنرانی کنند.
آیت‌الله صافی گلپایگانی: برپائی مجلس میلاد ائمه علیهم السلام بسیار خوب و مناسب است، اما چون هفتم صفر بنا بر بعضی اقوال مصادف با سالروز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام می‌باشد و از طرفی تمام ماه محرم و صفر ماه‌های حزن آل الله و کاروان داغدار و مصیبت زده حضرت سیدالشهداء علیه السلام است، سزاوار است در این دوماه مجلس روضه و عزا برپا نموده و از مجالس جشن و سرور جدا اجتناب نمود. (22محرم الحرام 1430)
آیت‌الله بهجت: مناسب است در جمع بین دو قول (مشهور) در روز هفتم صفر به شهادت سبط اکبر امام مجتبی (علیه الاف التحیة والثناء) و تولد امام موسی کاظم علیه السلام ترتیب مجالس برای هر دو امام بزرگوار داده شود؛ به این صورت که مصائب امام دوم (علیه السلام) و مناقب امام هفتم (علیه السلام) را متذکر و یادآور باشند و همین احتیاط حاصل می‌شود؛ والسلام. (اول صفر 1430)
حضرت آیت الله علوی گرگانی: ارجح اقامه عزا در روز هفتم ماه صفر که مصادف با سالروز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام می باشد، است. در ماه صفر اقامه مجالس سرور را به مصلحت نمی دانیم. به نظر ما ولادت با سعادت حضرت امام موسی کاظم علیه السلام در ماه ذیحجه الحرام می باشد.
......................................................
بر اساس مطالب علمی و مستندات مذکور و تاکید مراجع تقلید، از عموم شیعیان، هیئات، محبین اهل بیت (ع)، دلسوزان، مسئولان مربوطه و روحانیت معظم انتظار آن است که با تمسک به قول معتبر به موجب حفظ و تعظیم شعائر دینی، دغدغه آیات عظام را تأمین و نصب العین قرار دهند تا إن شاء الله اين سنت در ميان عموم مردم هرچه بيشتر احيا شود. و مجلس عزای امام حسن مجتبی (ع) را با عزاداری و بیان مصائب آن حضرت، به نحو با شکوهی برگزار نمایند و شایسته است که صداوسیما نیز در این روز خود را ملتزم به این امر بداند تا این فرهنگ به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود .و البته مطلوب است که عموم شیعیان در این روز به امام کاظم (ع) نیز متوسل شوند و فضائل امام کاظم (ع) نیز برای مردم بیان شود.
......................................................
فضیلت ذکر مصائب، عزاداری و گریه بر امام مجتبی (ع) از زبان رسول خدا (ص):
روزی امام مجتبی علیه‌السلام در حالی که کودکی خردسال بود به جانب پیامبر (ص) آمد. همین که چشم رسول اکرم (ص) به او افتاد دیدگانش پر از اشک شد. پس او را بر روی زانوان خود نشاند و فرمود: «حسن نور چشم من و موجب روشنی قلبم و میوه‌ی دل من است. او آقای جوانان اهل بهشت است. برای مصائب او همه‌ی فرشتگان و جمیع موجودات حتی پرندگان هوا و ماهیان دریاها گریه میکنند. هر چشمی که برای مصائب حسنم گریه کند در قیامت که چشم‌ها کور می‌شوند کور نخواهد شد دلی که برای مصائب او غمگین شود در قیامت که همه‌ی دلها غمگین می‌شوند؛ غمگین نخواهد شد. و هر که مرقد او را زیارت کند پاهایش روی صراط، در آن هنگام که همه‌ی پاها می‌لغزند، نخواهد لغزید.» (امالی، صدوق، مجلس 24، حدیث 2.)
حجت الاسلام روح الله دریکوند نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم.
فضیلت ذکر مصائب، عزاداری و گریه بر امام مجتبی (ع) از زبان رسول خدا (ص):
روزی امام مجتبی علیه‌السلام در حالی که کودکی خردسال بود به جانب پیامبر (ص) آمد. همین که چشم رسول اکرم (ص) به او افتاد دیدگانش پر از اشک شد. پس او را بر روی زانوان خود نشاند و فرمود: «حسن نور چشم من و موجب روشنی قلبم و میوه‌ی دل من است. او آقای جوانان اهل بهشت است. برای مصائب او همه‌ی فرشتگان و جمیع موجودات حتی پرندگان هوا و ماهیان دریاها گریه میکنند. هر چشمی که برای مصائب حسنم گریه کند در قیامت که چشم‌ها کور می‌شوند کور نخواهد شد دلی که برای مصائب او غمگین شود در قیامت که همه‌ی دلها غمگین می‌شوند؛ غمگین نخواهد شد. و هر که مرقد او را زیارت کند پاهایش روی صراط، در آن هنگام که همه‌ی پاها می‌لغزند، نخواهد لغزید.» (امالی، صدوق، مجلس 24، حدیث 2.)
حجت الاسلام روح الله دریکوند نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم.