در گذر زمان در برخی مناطق، میان عموم مردم باورهای غلطی رواج پیدا کرده است؛ از جمله این موارد خرافات مربوط به روزهای پایانی ماه صفر است. این باورهای خرافی با رشد شبکه های اجتماعی در فضای مجازی در میان عوام شدت یافته است. بشارت پایان ماه صفر و وجوب بهشت از قول رسول خدا (ص) از طریق پیامک، ایمیل و... دق الباب کردن 7 مسجد و روشن کردن شمع پشت در 7 مسجد؛ قبل از اذان صبحِ اولین روز ماه ربیع الاول و دعا با جملات و مضمون خاص که با گذر زمان بر پیرایه های این عمل افزوده شده است، از جمله سنت های رایج بین عوام مردم است. گرچه در ظاهر اعمالی شایسته تلقی می شوند اما با تأمل، واکاوی و بررسی دینی، خرافی بودن این اعمال مشخص و در می یابیم که این باورها فاقد هر گونه پایه و اساس دینی و عقلانی هستند. ترویج باورهای غلط و وارونه از دین، فقط داستان سرايي، سوء استفاده‌ و شیطنتی است که برخی بدخواهان بخاطر عدم فهم معنای روایت و بخاطر عناد و کینه توزی برای تحریف حقایق و وقایع تاریخی انجام می دهند تا هم حقیقتی را تحریف و واقعیتی را پنهان دارند تا به تدریج به فراموشی سپرده شود و هم اذهان عمومی مردم را به سوی باورهای غلط بکشانند. بنابراین شایسته است که در نقل روایات دقت بیشتری داشته باشیم، تا ناخواسته آب به آسیاب دشمن نریزیم. آگاه و بصیر باشیم و هر چیزی برایمان پیام شد بدون توجه به صحت آن، باعث نشر باورهای غلط نشویم تا خداي ناكرده در دام بدعت ها و برخي از خرافات گرفتار نشويم. دو بیت زیر از جمله این پیامک هاست:

اصل حضور، مناجات و دعا کردن در هر زمان و مکانی، خصوصاً در زمان های خاص و اماکن مقدسه؛ با قصد قربت و به امید ثواب؛ عملی مستحب، پسندیده و مورد سفارش و تاکید دین است ولی نباید آمیخته با دروغ، خرافه و بدعت شود. اما این رسم دق الباب مساجد و حواشی آن، سابقه ای در شریعت نداشته و سیره علما و بزرگان دین نیست بلکه انجام عمل به عنوان دستور دینی، بدعت و نسبت دادن به دین است و موجب وهن (اهانت) اسلام نیز می‌شود و باید مراقب ورود بدعت و خرافات به مناسک دینی بود. بدعت در شرع به اموری اطلاق می شود که بعد از رسول خدا (ص) در میان مردم شیوع پیدا کرده و با نبود دلیل عام یا خاص به شریعت نسبت داده می شود. دین قاعده و حكم همه شئون بشرى را تعیین نموده و هرگونه تغییری در آنها بدعت و مستلزم ضلالت است. رسول خدا (ص) فرمود: «كُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ وَ كُلُ‏ ضَلَالَةٍ سَبِيلُهَا إِلَى النَّارِ»هر بدعتی گمراهی و نهایت هر گمراهی به سوی آتش است. (الکافی؛ ج 1, ص 56) و حضرت علی (ع) می فرمایند: «وَ مَا أُحْدِثَتْ بِدْعَةٌ إِلَّا تُرِكَ بِهَا سُنَّةٌ، فَاتَّقُوا الْبِدَعَ وَ الْزَمُوا الْمَهْيَعَ.» هیچ بدعتی در دین ایجاد نمی شود مگر آنکه سنتی ترک گردد، پس از بدعت ها بپرهیزید و با راه راست و جاده آشکار حق باشید. (نهج البلاغه، خطبه 145، ص202)

رسول خدا(ص) در باره وظیفه عالمان دین فرمود: «إِذَا ظَهَرَتِ الْبِدْعَةُ فِي أُمَّتِي فَلْيُظْهِرِ الْعَالِمُ عِلْمَهُ فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللَّه»؛ هر گاه در امّت من بدعتها ظاهر شد، باید عالم [برای مقابله با آنها] علم خود را نشر و آشکار سازد [و جواب بدعت گذاران را بدهد] و اگر چنین نکرد، لعنت خدا بر او باد!» (المحاسن ؛ ج 1، ص 231، ح176) علمای اعلام و آیات عظام جهت اینکه مردم در دام این خرافات گرفتار نشوند بارها بر اساس وظیفه دینی و شرعی خود رواج این خرافات را نهیب زده و بیان داشته اند که چنین عملی مسند شرعی ندارد لذا تأیید آن معنی ندارد. و مومنین سزاوار و شایسته است با مراجعه به کتب ادعیه، برای برآورده شدن حوائج صالحه خود، طرز بیان و حاجت و کیفیت در خواست حوائج خود را از معصومین (ع) فرا بگیرند.

 

امام خامنه ای در این باره می فرمایند: «عمل مذكور مستند روايى ندارد و شيوه‌اى قابل تأييد نيست. اگر چه اصل اذكار و ادعيه و طلب حاجات از خداوند متعال عمل پسنديده‌اى است، لكن اشكال در شيوه عمل به نحو ياد شده است، آقايان علماى اعلام (دامت افاضاتهم) و مؤمنين (ايدهم الله تعالى) با پند و اندرز و موعظه و نصيحت از رواج چنين رفتارهايى كه چه بسا ممكن است منتهى به وَهْن مذهب گردد، جلوگيرى نمايند». (استفتائات جدید امام خامنه ایwww.khamenei.ir)

 

بنابراین بر اساس نظر علمای اعلام مستحب است که اهل ایمان به سبب مجاهدت خاص حضرت علی (ع) در شب اول ربیع الاول که به نام «لیلة المبیت» مزیّن است با قصد قربت و به امید ثواب، به عبادت، دعا و مناجات با خداوند متعال بپردازند و دعای حضرت علی (ع) در لیله المبیت خوانده شود. و به شکرانه نعمت سلامتی رسول خدا (ص) و أمیرالمؤمنین (ع) و هجرت موفّقيت آميز رسول خدا(ص) روز اول ماه را روزه بگیرند، نماز شکر به نشانه شکرگذاری از خدا خوانده شود و به زیارت آن دو بزرگوار در این روز بپردازند. (الإقبال بالأعمال الحسنة، ج 3، ص 106و مفاتیح الجنان، ص488) بنابراین باز بودن در مساجد به همین خاطر بوده است نه دق الباب مساجد و پیرایه های آن.

 

 

آیا این موضوع مستند روایی و اعتقادی دارد؟ جریان چیست؟

روایت مربوطه به دو صورت نقل شده که ابتدا متن آن بیان می‌گردد، سپس به بحث سندی و دلالت آن پرداخته می‌شود.

 

قال رسول الله (ص): من‏ بشّرنى‏ بخروج‏ صفر بشرته بالجنّة. ترجمه: هر کس خبر تمام شدن این ماه را به من دهد، من او را به بهشت بشارت می دهم. این حدیث را مرحوم میرداماد (متوفی 1041 ه.ق) در کتاب «الرواشح السماوية في شرح الأحاديث الإمامية»، ص202 نقل کرده است.این خبر مرسله و فاقد سند است و اعتباری ندارد و ایشان این خبر را جز احادیث ساختگی و مجعول آورده، یعنی روایاتی را که اهل سنت از مجعولات حساب کرده اند را ذکر می کند از جمله همین روایت را. علامه جعفری نیز به همین مطلب اشاره نموده است (تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی ج10، ص455 - 457)

 

 

 

 

 

 

 

 

اما محدثان شیعه فراز «فَمَنْ بَشَّرَنِي‏ بِخُرُوجِ‏ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّةُ» که تنها بخشی از حدیث طولانی نبوی است،  را مجعول و ساختگی ندانسته اند. این حدیث را محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى، مشهور به‏«شيخ صدوق» متوفی 381 ه.ق‏ از علمای بزرگ شیعه در دو کتاب معاني الأخبارص204،205. و علل الشرائع، ج‏1، ص: 175،176، ح1، نقل کرده است. همچنین مرحوم محمدتقی مجلسی(متوفی 1070ه.ق) در روضة المتقين ج12، ص259،260 و فرزندش علامه محمد باقر مجلسی(متوفی1110ه.ق) این روایت را در بحار الأنوار ج22، ص423،424  ذکر نموده اند. روایت وارده از شیخ صدوق با سلسله سندآنو فضای صدور حدیث که به صحابی بزرگوار، عبدالله بن عباس منتهی می‌شود، اینگونه آمده است:

 

 

 

 

 

ثانیا: این بشارت به تمام شدن ماه آذار، مربوط به یک ماجرای خاص و مختص همان زمان و مکان و فقط در شأن ابوذر (ع) صحابی بزرگ رسول خدا (ص) آمده است. علامتی است برای شناختن ابوذر و هدف رسول خدا (ص) با این حرکت، معرفی شخص ابوذر به عنوان یک فرد بهشتی و با فضیلت بوده است تا دیگران جایگاه و منزلت ابوذر را بدانند و بفهمند که او اهل بهشت است. و پیامبر (ص) با علم لدونی خود اطلاع داشتند که تنها ابوذر به این سؤال پاسخ خواهد داد. نه اینکه سخن پیامبر اطلاق داشته باشد و همه افراد و زمانها و مکانها را در بر بگیرد و قائل شویم کهاز آن به بعد هر كس چنین  بشارتی دهد به بهشت برود!! و به عبارت دیگر مربوط به همان حادثه است و الغاي خصوصيت و تعمیم براي غير در آن معنا ندارد.

 

پیامبر نیز برای بیان جایگاه و بهشتی بودن ابوذر از شیوه ای که در حدیث آمد، استفاده نمود. علی ای حال چگونه ممکن است پاداش این عمل ناچیز (خبر از پایان ماه صفر) بهشت جاودان باشد!؟ ناگفته پیداست که این مژده در حدی نیست که شخصی مستحق بهشت شود.  علامه جعفری نیز به همین مطلب اشاره نمودند(تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی ج10، ص455 - 457)در نتیجه اصل این عمل مبنای شرعی و روایی ندارد.

 

 

علامه طباطبایی نیز در زمینه نحوست و شوم بودن ایام از نظر «عقل، قرآن و سنت» در تفسیر المیزان می فرماید: از لحاظ عقلی ما به هيچ وجه نمى‏توانيم بر سعادت روزى از روزها و يا زمانى از ازمنه و يا نحوست و شوم بودن آن، برهان و دليل قطعی اقامه كنيم. زیرا طبیعت زمان از نظر مقدار به گونه ای است که اجزای آن مثل هم است و یک چیز به شمار می آید. و ما هم که بر علل و عوامل موثر در حوادث احاطه علمي نداريم تا بگوييم فلان قطعه از زمان نحس و شوم است و قطعه ديگر سعد و مبارک.‏امّا از نظر قرآن دو آیه (سوره قمر:آیه19 و سوره فصلت: آیه16) داریم که ظاهر این آیات و سیاق آنها این است که آن ایّام خاص (هفت شبانه روز) که عذاب بر قوم ثمود ارسال شد، روزهای نحسی بوده‌‌اند، ولی دیگر نمی‌‌‌رساندكه با گردش هفته‏ها دوباره آن زمان نحس برگردد. چون اگر تمام آن ایّام نحس باشند در تمام سال، لازمه‌‌اش این است که تمام زمان‌‌ها نحس باشند و همچنین ظاهر آیاتی (مثل دخان: آیه2و3) که دلالت بر سعد و مبارک بودن ایّام دارد بخاطر مقارنت و همراهی آن ایام با امورى بزرگ و مهم از سنخ افاضات باطنى و الهى، و تاثيرهاى معنوى، از قبيل حتمى كردن قضاء و نزول ملائكه و روح است... و اما در روایات، روايات بسيار زيادى در باره سعد و نحس ايام رسيده، كه در نهايت كثرت است، و در جوامع حديث نقل شده، و در كتاب بحارالانوار احاديث زيادى از آنها نقل شده (بحارالانوار، ج56، باب 15، ص18-31) و بيشتر اين احاديث ضعيفند، چون يا مرسل و بدون سندند و يا اينكه قسمتى از سند را ندارند، هر چند كه بعضى از آنها سندى معتبر دارد البته به اين معنا كه خالى از اعتبار نيست. نتیجه‌ این روایات این است که نحس بودن ایام به خاطر حوادث ناگواری است که در آن واقع شده است و سعد بودن ایام به خاطر کارهای نیک دینی و وقوع حوادث متبرک است، حوادثی که از نظر دین بسیار مهم و عظیم است، امّا اینکه قطعه‌ای از زمان خاصیت تکوینی سعد و نحس داشته باشد، قابل اثبات نیست و از روایات برنمی آیدو هر روايتى كه بر خلاف آنچه گفتيم ظهور داشته باشد، بايد يا حمل بر تقيه كرد و يا به كلى طرح نمود. (ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج19، ص71-75)