گلونی/پوشش زنان لر
گُلوَنی (Golvani) نوعی سربند مخصوص پوشش لر و لک که از واژه "گلبندی" با تبدیل حرف «ب» به «و» و حذف حرف «د» گرفته شده است و به نوعی پارچه ابریشمی رنگین اطلاق میشود.[۴] علیمردان عسکری عالم در کتاب ادبیات شفاهی قوم لُر، گُلوَنی را دستمال بزرگ ابریشمی و رنگارنگی می داند که ویژه سربند زنان جوان و دختران لُرستانی است. گاهی مردان هم از آن به عنوان سربند استفاده میکنند و آن را دور کلاه نمدی میپیچند. کَت و گلونی به همراهشال و ستره از لباسهای سنتی و محلی لرستان است.[۵] در کتاب لُرها هم، به جوه یا جوما اشاره شده است و گفته شده که زنان لُر، جامهای بلند میپوشند به نام جوه یا جوما که روی آن پیراهنی چاکدار و چیندار قرار میگیرد. آنان سربندی دستار مانند دارند که موها را با آن میپوشانند. پوشاک زنان لُر شاد و روشن است و با مهرههای شیشهای، سکهها و منجوقها تزئین میشود.[۶] سعید شادابی در کتاب خود به نام فرهنگ مردم لرستان در بخش مربوط به لباس عروس و پوشش زنان عشایر به سرون (Sarvan) اشاره کرده است که همان حجاب و پوشش موهای سر و گیسوان عروس به وسیله چارقدهای ظریف و نازک گلدار ابریشمی در رنگهای مختلف است. این پوشش به نحو خاصی است زیرا سر عروس را با چند تخته از این چارقدها میپوشانند و دنباله آنها را از پشت سر آویزان میکنند. همانجا توضیح داده شده است که گلونی همان سرونهای رنگی هستند و چارقدهای ساده و بزرگتر که حاشیههای رنگی دارد و ریشه دار هستند کت (Kat) نام دارد.[۷] در گزارش مردم نگاری شهرستان الشتر آمده است که زنان مسن گلونیهای سیاه به سر می کردهاند و زنان جوان رنگهای سبز، قرمز، نارنجی، آبی و ... را به سر میبستند.[۸] رشیدی مفرد در گزارش مردم نگاری دورود در بخش سرپوش زنان به "چار گلونی" اشاره میکند و مینویسد که چارگلونی عبارت است از چهار عدد روسری ابریشمی چهار گوش به ضلع تقریبی ۵/۱ متر و با رنگ زمینه مشکی و حاشیههای قرمز، آبی و سبز که زنان مسن و جا افتاده آنها را به هم دوخته و روی سر میبستند. لازم به ذکر است که به شکل کلی بستن سرپوشهای فوق بر روی سر، سرون sarvan یا ساوه sâwa میگویند.[۹]
این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار میرفت و به طور کلی گفته می شود که سربند و دستار «پوششی با سه هزار سال قدمت» است و از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان ایرانزمین استفاده میشد. به گفته عطا حسن پور، باستانشناس، «بر اساس بیان مورخانی چون هرودت ریشه سربند آن هم سربند لُری به دوره هخامنشیان و دوره ماد برمیگردد. براساس شواهد و نوشته های تاریخی، سربند از اجزای لباسهای ایرانی همه ایرانیان، وابسته به آن و جدایی ناپذیر است. دیاکونوف روسی در کتاب تاریخ ماد، پوشش ایرانی را توصیف میکند و سربند را در مورد زن و مرد ایرانی، هر دو به کار میبرد. وجود دستاری به دور سر در نقش برجستههای تاریخی تایید میشود. در دوران میلادی و حتی پیش از مادها هم زنان و هم مردان دستار یا همان سربند بر سر دارند. در سالنامههای آشوریان نیز میبینیم که این دستار هم بر سر زنان و هم بر سر مردان وجود دارد و در توصیف اقوام زاگرس، آشوریان، عیلامیها و مادها از این سربند یاد میشود و در میان نقش برجسته های به جامانده این سربند به وضوح دیده میشود."[۲]
در همان مصاحبه عطا حسن پور می گوید: «مثلاً در حفاری گورستان عصر آهن (سه هزار ساله) باباجیلان در غرب شهرستان دلفان، دامنه کوه سرکشتی انگشتر مفرغیای به دست آمد که به جای نگین آن، نقشکنده ای وجود داشت. این نقشکنده، نقش یک انسان با دو بال است که از دل خورشید بیرون میآید. این نماد را در فرهنگ پیش از تاریخ، با عنوان فَروَهَر یا همان «انسان خدایگونه» میشناسیم. این نماد شکلی روحانی دارد و لباس بر تن دارد. با نمادشناسی انجام شده روی اندام این نقش ، کفش مادی، شلوار مادی و باشلوق مادی یعنی سربندی که مانند کلاه دور سر قرار میگیرد مشخص شدهاند. این سربند همچون مقنعههای امروزی گوش،گردن و سینه را میپوشاند. روی این باشلوق مادی، کلاهی قرار دارد و دور کلاه دستاری شبیه گلونی های امروزی قرار گرفته است. این نماد یکی از قدیمیترین نمادها در لرستان به شمار میآید و در مجموع مرد را با جنبه الوهیت او و دستاری به سر آن هم شبیه گلونی نشان میدهد. همچنین چندین نمونه مفرغهای دیگر در لرستان به دست آمده است که تصاویر مرد و همچنین زن را با سربند و دستار نشان میدهد و بیشتر مورخان در توصیف هایشان از پوشش اقوام ایرانی به این دستار یا همان سربند اشاره واضح و مشخص داشتهاند. در دورههای متاخر نیز کاربرد گُلوَنی شکل رایجتری پیدا میکند و به عنوان مثال در در دوره قاجار در عکسهای گرفته شده مردان با پوشش گُلوَنی دیده میشوند. مردان گلونی را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لریانی مرسوم در منطقه لرستان میبستند و به گاه مهمانی یا جنگ ، به منظور تزیین و یا نگهدارنده کلاه از آن استفاده میکرده اند. در نقش آناهیتا بر روی یک پلاک گچبری در محوطه برزقباله لرستان، آناهیتا درست مانند زنان لر، سربندی به دور سر بسته است و گیسوان بافته و طناب پیچش از زیر آن هویداست. همچنین در دوران ساسانی نمونه ای از سربند دیده میشود که بسیار شبیه گلونی امروزی لرستان است.»[۲] در گزارش مردم نگاری خرم آباد نیز به پوشیدن گلونی توسط مردان هم اشاره شده است و از آن به صورت سرپوشی از جنس ابریشم یاد شده که مردان در مراسم شادی و سرور روی کلاه نمدی به دور سر می پیچیدند.[۳]
منابع
- پهلوانی، لیلا. مستندنگاری البسه محلی لرستان. اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان – معاونت صنایع دستی، بهار ۱۳۹۲.
- ↑ آتوسا رحمتی. «تب تند شبکه های اجتماعی برای روسری ۳۰۰۰ ساله». مجله مهر، ۳۰ فروردین ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۵ اردیبهشت ۱۳۹۳.
- ↑ رشیدی مفرد، ناهید. گزارش تکمیلی مردم نگاری شهرستان خرم آباد. پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان، مرداد - شهریور ۱۳۸۵.
- یاوریان، اکبر. واژه نامه لری. افلاک، ۱۳۸۵، صفحه ۶۱۷.
- عسکری عالم، علیمردان. ادبیات شفاهی قوم لُر. آرون، ۱۳۸۸، صفحه ۸۱.
- ابراهیمی، معصومه. لُرها. مرکز پژوهشهای فرهنگی موسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۵.
- شادابی، سعید. فرهنگ مردم لرستان. افلاک، ۱۳۷۷ صفحات ۱۰۱ و ۱۰۲.
- رشیدی مفرد، ناهید. گزارش تکمیلی مردم نگاری شهرستان الشتر. پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان، تیر - مرداد ۱۳۸۵.
- رشیدی مفرد، ناهید. گزارش تکمیلی مردم نگاری شهرستان ذورود. پژوهشکده مردم شناسی میراث فرهنگی لرستان، تابستان ۱۳۸۲.